O εκτοπισμός και η καταστροφή της ρωμανιώτικης κοινότητας των Ιωαννίνων
Σημείωμα της σύνταξης
Αγαπητές αναγνώστριες και αγαπητοί αναγνώστες,
Αυτό το τεύχος είναι αφιερωμένο στους «Ρωμανιώτες» των Ιωαννίνων, μια από τις παλιότερες εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας και όλης της Ευρώπης. Πριν από 80 χρόνια, στις 25 Μαρτίου 1944, η ρωμανιώτικη κοινότητα των Ιωαννίνων εκτοπίστηκε από τους Γερμανούς στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, όπου οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν. Η ιστορία αυτής της κοινότητας είναι σχεδόν άγνωστη στη Γερμανία, στην Ελλάδα εξερευνάται τα τελευταία χρόνια με επιστημονικές έρευνες και ντοκιμαντέρ.
Κάποιος στρατιώτης ενός γερμανικού λόχου προπαγάνδας αποτύπωσε τον εκτοπισμό στα Ιωάννινα σε 19 φωτογραφίες. Αυτό που κάνει αυτές τις φωτογραφίες ξεχωριστές δεν είναι μόνο η σπανιότητα τους, αλλά και το γεγονός ότι έχουν παρακινήσει σειρά από ανθρώπους – επιζήσαντες και συγγενείς θυμάτων, μάρτυρες και ιστορικούς ερευνητές – από τα Ιωάννινα, τη Νέα Υόρκη και το Ισραήλ, να προσπαθήσουν, για αρκετά χρόνια, να αναγνωρίσουν τα απεικονιζόμενα θύματα του εκτοπισμού. Με αυτό το συλλογικό εγχείρημα αντιστάθηκαν στην ολοκληρωτική εξάλειψη του εβραϊκού λαού που επεδίωξαν οι Ναζί με τη φυσική εξόντωση και την λήθη των ονομάτων και του πολιτισμού των θυμάτων. Αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη για την δουλειά που έκαναν. Για αυτό θέτουμε τους εκτοπισμένους, που οι Ναζί υποβίβασαν σε αριθμούς, με το όνομά τους – αναπόσπαστο μέρος της πολιτισμικής τους ταυτότητας – στο επίκεντρο αυτού του τεύχους.
Το χρονικό του εκτοπισμού συμπληρώνει στην πρώτη ενότητα η εξιστόρηση των διώξεων και του εκτοπισμού των Ρωμανιωτών και των άλλων εβραϊκών κοινοτήτων κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο θα εξετάσουμε το ερώτημα γιατί οι ανθρώπινες απώλειες των τριών μεγαλύτερων εβραϊκών κοινοτήτων στη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα και την Αθήνα διαφέρουν τόσο πολύ. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με μια σύντομη αναφορά στο ζήτημα των αποζημιώσεων για τα θύματα των ναζιστικών διώξεων στην Ελλάδα καθώς και στο ζήτημα της νομικής αντιμετώπισης και τιμωρίας των υπεύθυνων για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Ελλάδα.
Τα άρθρα και η συνέντευξη στη δεύτερη ενότητα πραγματεύονται θέματα της ζωής των Ρωμανιωτών των Ιωαννίνων τότε και τώρα:
‣ Ο Andreas Poltermann (Βερολίνο) αφηγείται την ιστορία των Ελλήνων Ρωμανιωτών ως την ιστορία μιας μειονότητας μέσα σε μια μειονότητα.
‣ Η καλλιτέχνης Adi Liraz (Βερολίνο, Ιωάννινα) αφηγείται την αναζήτηση της ρωμανιώτικης-εβραϊκής της ταυτότητας και τις ιστορίες που της διηγούνται οι σκουριασμένες ραπτομηχανές στη συναγωγή των Ιωαννίνων για τις ρωμανιώτισσες γυναίκες και προγόνισσές της.
‣ O Αλέκος Ράπτης (Ιωάννινα) παρουσιάζει έγγραφα που δείχνουν πώς οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους από κοινού με δημόσιες υπηρεσίες και κερδοσκόπους λεηλάτησαν τις εβραϊκές περιουσίες στα Γιάννενα.
‣ Ο Andreas Poltermann παρουσιάζει τον γνωστό Ρωμανιώτη ποιητή και διανοούμενο Γιωσέφ Ελιγιά από τα Γιάννενα και τις δύσκολες σχέσεις που είχε με την κοινότητά του.
‣ Η Όλγα Δρόσου (Βερολίνο) και ο Ιωάννης Στυλιανίδης (Θεσσαλονίκη/Χαϊδελβέργη) επιχειρούν μια αποτίμηση της εντυπωσιακής προσωπικότητας του Μωυσή Ελισάφ, του πρώτου Εβραίου δημάρχου των Ιωαννίνων και όλης της Ελλάδας, τον οποίο συνάντησαν λίγους μήνες πριν τον θάνατό του.
Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους και όλες που συνέβαλαν σε αυτό το τεύχος. Οι ευχαριστίες μας απευθύνονται πρωτίστως στους συγγραφείς των άρθρων και ιδιαίτερα στην Adi Liraz, η οποία μας παραχώρησε φωτογραφίες από το καλλιτεχνικό της έργο. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε τη Ματθίλδη Καράσσο-Καββασιάδη, τη σεφαραδίτισσα φίλη μας από τη Θεσσαλονίκη, και τον Πάνο Βαδαλούκα από τα Ιωάννινα, που επιμελήθηκαν με κριτική ματιά τα κείμενα και τις μεταφράσεις, καθώς και τη Βίβιαν Γιούρη για τον γραφιστικό σχεδιασμό του τεύχους.
Το τεύχος αυτό αποτελεί μέρος ενός πρότζεκτ των συλλόγων «Εξάντας Βερολίνου» και «Respekt für Griechenland», το οποίο χρηματοδότησε το Κρατικό Κέντρο Πολιτικής Παιδείας του Βερολίνου και το συνόδευσε με ενδιαφέρον. Υπεύθυνοι για τη σύνταξη αυτού του τεύχους είναι ο Δρ. Αndreas Poltermann και η Όλγα Δρόσου.
Σας ευχόμαστε μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Ενότητα I
H κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους
Ο διωγμός και η εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού στην Ελλάδα
Οι σεφαραδίτες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης – υπόθεση χωρίς εθνική σημασία
Οι Εβραίοι στην Αθήνα – Αντίσταση χωρίς ψευδαισθήσεις
Οι Ρωμανιώτες των Ιωαννίνων – Ψευδαίσθηση της ασφάλειας
Ο εκτοπισμός της Ρωμανιώτικης Κοινότητας των Ιωαννίνων
Μετά το Ολοκαύτωμα – Αποζημιώσεις, Χρέη και Ενοχή
Ενότητα II
Μειονότητα μέσα στη μειονότητα – Η Ρωμανιώτικη Κοινότητα των Ιωαννίνων – Andreas Poltermann
Aναμνήσεις του Ηλία Νεγρίν – Συνέντευξη
Όταν οι ραπτομηχανές διηγούνται… – AdiLiraz
Δωσιλογισμός και λεηλασία των περιουσιών των Γιαννιωτών Εβραίων – Αλέκος Ράπτης
Γιωσέφ Ελιγιά – Ρωμανιώτης ποιητής και «αποστάτης» – Andreas Poltermann
Μωυσής Ελισάφ – Αποχαιρετισμός σε έναν ιδιαίτερο άνθρωπο –Όλγα Δρόσου, Γιάννης Στυλιανίδης
Διαβάστε την έκδοση εδώ: ROMANIOTEN_final (pdf, 22,7 MB)
Μπορείτε να παραγγείλετε την έντυπη έκδοση έναντι 3,00 ευρώ. Στείλτε μας email στο info@exantas.de